Jaki znak twój?

Michał Rusinek, Jaki znak twój? Wierszyki na dalsze 100 lat niepodległości, ilustr. Joanna Rusinek, Znak emotikon, Kraków 2018

Ponad sto lat temu, w 1900 roku, polskie dzieci po raz pierwszy przeczytały wierszyk, który zaczyna się od słów: „Kto ty jesteś? Polak mały”.

Niedługi, prosty w formie, lecz głęboki w treści, uczył miłości do ojczyzny, której nie było wówczas na mapie Europy. Istniała w sercach, narodowej dumie i myślach Polaków. Kilkanaście lat później te myśli zamieniły się w czyny i Polska odzyskała swoje miejsce wśród innych państw Europy i świata. Mijały lata, a krótki wierszyk o „Polaku małym” recytowały kolejne pokolenia polskich dzieci na szkolnych akademiach, zuchowych zbiórkach i u cioci na imieninach. Katechizm polskiego dziecka Władysława Bełzy, bo oczywiście o nim mowa, wychował rzesze Polaków, ucząc szacunku do ojczyzny. Dziś jego strofy mogą wydawać się trochę patetyczne, staroświeckie, nieprzystające do rzeczywistości. Świat się zmienił, a Polska razem z nim. Można więc zadać pytanie, kim dziś – w czasach, gdy nie potrzebujemy już ofiary z „krwi i blizny” – jest „Polak mały” i czym dla niego jest ojczyzna.

Odpowiedzi na te pytania udzielił Michał Rusinek, pisząc nowy „katechizm” – Jaki znak twój? Wierszyki na dalsze 100 lat niepodległości. Napisał go w roku wyjątkowym, roku, w którym obchodziliśmy stulecie odzyskania polskiej państwowości. Można zaryzykować stwierdzenie, że utwór Rusinka jest hołdem złożonym starszemu koledze po piórze, którego patriotyczny wierszyk z dużym stopniu przyczynił się do tego, że dziś mamy co świętować.

Władysław Bełza zadał „Polakowi małemu” dziesięć prostych pytań i udzielił dziesięciu równie prostych, dwuwyrazowych odpowiedzi. Michał Rusinek postawił te same pytania – co świadczy o ich ważności i ponadczasowości – lecz jego odpowiedzi są nowe, bardziej obszerne i odpowiadające czasom, w których żyjemy.

Kim dziś jest „Polak mały”? Przede wszystkim Polakiem, bo „po polsku gada, myśli oraz odpowiada”, ale też Europejczykiem i obywatelem świata, pewnym siebie, wykształconym, tolerancyjnym i otwartym na innych ludzi, niezależnie od ich pochodzenia lub koloru skóry, bo „nikt nie jest lepszy czy gorszy od nikogo”.

Nowoczesna technologia i wielka polityka sprawiły, że świat się skurczył, zniknęła większość granic, a my żyjemy w globalnej wiosce. Łatwość przemieszania się z kraju do kraju sprawia, że ojczysta ziemia „Polaka małego” może być wszędzie, bo „Polska żyje sobie w nas”. Pod każdą szerokością geograficzną czuje się jak we własnym domu, a ten dom „jest zawsze otwarty dla wszystkich fajnych gości”.

W świecie, którym rządzi internet, „Polakowi małemu” wyraz znak prędzej kojarzyć się będzie z emotikonem niż „orłem białym”, co wcale nie znaczy, że orła lekceważy. Przeciwnie, czci godło, flagę i hymn, choć ten ostatni najczęściej słyszy, gdy „śpiewają go piłkarze”. I nic dziwnego, w czasach pokoju mężczyźni ganiają za piłką na boisku, zamiast wymachiwać szabelką. „Polak mały” żyje teraźniejszością, ale nie zapomina o historii – tej wielkiej „pełnej bitew, armat, koni, powstań i zawierzeń broni” i tej małej, rodzinnej. Obu należy się szacunek, bo uczą „żeby kilka razy z rzędu nie popełniać starych błędów”.

Miłość do ojczyzny jest dziś wciąż istotną sprawą, lecz inaczej pojmowaną. „Polak mały” na szczęście nie musi dokonywać już heroicznych czynów, wystarczy, że skasuje bilet w tramwaju, nie marnuje wody, kibicuje naszym sportowcom, posprząta po swoim psie czy wykona podobne, równie prozaiczne czynności. W czasach pokoju szacunek dla ojczyzny przejawia się w byciu uczciwym, porządnym człowiekiem.

Katechizm polskiego dziecka Władysława Bełzy oparł się czasowi i – w wierszach Rusinka – zyskał nowy wymiar… znacznie większy. Czy Jaki znak  twój trafi pod strzechy i za sto lat będzie recytowany przez kolejne pokolenia, tego nie wiem. Bez wątpienia te dziesięć radosnych, łatwo wpadających w ucho wierszyków, które Michał Rusinek napisał – a Joanna Rusinek pięknie zilustrowała – będzie żartobliwym obrazem życia „Polaka małego” początków XXI wieku, jego poglądów, zachowań i sposobu myślenia.